روابط ترکیه و روسیه به روابط متقابل جمهوری ترکیه و فدراسیون روسیه می‌پردازد. ترکیه و روسیه بعد از فروپاشی شوروی روابط نسبتاً دوستانه با یکدیگر برقرار کرده بودند. ترک‌ها طی این مدت تلاش داشتند از ورود به مسائل و بحران‌هایی که زمینه حساسیت روسیه را برانگیزد اجتناب ورزند. نیاز انرژی ترکیه به روسیه و همچنین بازار بزرگ مصرفی این کشور، مانع از هر گونه ماجراجویی از سوی رهبران آنکارا در مواجهه با روسیه شده بود.
در کنار نیازهای اقتصادی روسیه، باید به تغییرات معنادار ژئوپلیتیک و تغییر اولویت‌های جهانی نیز اشاره کرد. در دوره پس از جنگ سرد، ترکیه اهمیت و اعتبار گذشته خود را به ‌عنوان سپر دفاعی در برابر توسعه‌طلبی‌های شوروی در منطقه مدیترانه از دست داد. دیگر تهدیدی به اسم کمونیسم وجود نداشت که قدرت چانه‌زنی آنکارا را در برخورد با شرکای غربی‌اش افزایش دهد. روسیه نیز با در نظر گرفتن شرایط جدید منطقه‌ای، از رویکرد سابق دشمنی نسبت به آنکارا فاصله گرفت و در تلاش برای تقویت هر چه بیشتر تعاملات اقتصادی و تجاری میان دو کشور بود. در نتیجه همین رویکرد است که امروز حجم مبادلات اقتصادی روسیه و ترکیه توسط اردوغان و پوتین به رقم نجومی ۳۱ میلیارد دلار رسیده است.

رویه همکاری پوتین و اردوغان

رویه همکاری‌ جویانه ترکیه و روسیه با یک روند ملایم تا هنگام آغاز تحولات موسوم به بهار عربی تداوم یافت. روسیه به سبب روابط طولانی تاریخی با دمشق و داشتن پایگاه دریایی در بندر طرطوس، حساسیت ویژه‌ای به حفظ دولت بعثی اسد در برابر طیف متنوعی از مخالفان نشان داد. ترکیه متأثر از رویکرد اخوانی خود و با هدف حفظ برتری‌جویی‌های منطقه‌ای خود، بر حذف اسد از قدرت متمرکز شد و برای عملیاتی کردن رویکرد خود دست به راهکارهای متعدد دیپلماتیک و نظامی زد.
در میان این تحرکات جنگ‌طلبانه ترکیه در سوریه، تحولات دقیقاً در نقطه مقابل خواسته‌های آنکارا جریان یافت. در بخش شمالی سوریه، گروه‌های کُرد پیوستگی حزب اتحاد دموکراتیک با الگوگیری از کردستان عراق دست به تشکیل منطقه خودمختار کُرد زده بودند. هم‌زمان با قدرت‌گیری گروه‌های کرد، ارتش آزاد سوریه به‌عنوان مهم‌ترین متحد داخلی ترکیه در بحران سوریه، در میدان منازعه در برابر طیفی عظیمی از گروه‌های جنگ‌طلب دگرگون شد. این وضعیت ترکیه را در دوراهی شکست قرار داد. رهبران ترکیه با مشاهده ناتوانی در مدیریت بحران سوریه، به‌تدریج از دوستان سابق خود در منطقه فاصله گرفتند. آنکارا در چرخشی دیپلماتیک دست دوستی به‌سوی روسیه و در مرحله بعد ایران دراز کرد.

دیدار پرماجرا اردوغان و پوتین

اردوغان و پوتین رئیس جمهورهای دو کشور ترکیه و روسیه عصر چهارشنبه به وقت تهران دیدار با هم دیگر در شهر سوچی در روسیه را مثبت ارزیابی کردند.
اردوغان و پوتین ، که «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه پس از دیدار با «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه گفت: «دیدار با اردوغان پرمحتوا و جامع بود . به خاطر دیدار اردوغان از روسیه، از ایشان تشکر می کنم. ما به تماس با هم ادامه می‌دهیم.»
در دیدار اردوغان و پوتین ، اردوغان در همین زمینه گفت که دیدار پرباری را با پوتین در شهر سوچی برگزار کرده و عازم ترکیه شده است.
اردوغان و پوتین در نشست خبری درباره همکاری‌های آنکارا و مسکو در حوزه‌های مختلف نیز اظهار داشت: «روسیه و ترکیه در زمینه‌های بین‌المللی از جمله در مورد لیبی، سوریه و قفقاز جنوبی با موفقیت همکاری می‌کنند.»
پوتین با بیان اینکه تأثیر ترکیه بر وضعیت «قره‌باغ کوهستانی» به آشتی منطقه‌ای کمک می‌کند، ادامه داد: «همکاری روسیه و ترکیه در موضوع قره‌باغ، هم برای تداوم آتش‌بس و هم برقراری صلح پایدار در آینده بسیار اهمیت دارد.»
در طی ملاقات اردوغان و پوتین ، اردوغان اشاره کرده که به احتمال افتتاح اولین واحد نیروگاه هسته‌ای «آق‌قویو» در سال آینده اشاره کرده و گفت: معتقدیم که تقویت پیوسته روابط با روسیه، منافع بزرگی برای ما دارد. روابط اقتصادی، سیاسی و نظامی بین آنکارا و مسکو شاهد پیشرفت بزرگی است.
اردوغان با بزرگ توصیف کردن نقش ترکیه و روسیه در منطقه غرب آسیا، افزود: صلح در سوریه با روابط روسیه و ترکیه ارتباط مستقیم دارد.
در طی ملاقات صورت گرفته بین اردوغان و پوتین ، رئیس جمهور ترکیه اردوغان خبر داد که در جریان گفت‌وگوهای خود با پوتین رئیس جمهور روسیه، در مورد توسعه همکاری‌های فنی نظامی بین دو کشور مباحثه داشته است.
قبل از این «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین با اشاره به ملاقات اردوغان و پوتین ، گفته بود اردوغان و پوتین قرار است درباره سوریه، افغانستان و لیبی گفت‌وگو کنند. اردوغان قرار است مدتی بعد با رئیس جمهور آمریکا در شهر رم در ایتالیا دیدار داشته باشد.

ملاقات مهم اردوغان و پوتین

یکی از مهم‌ترین پیش‌بینی‌ها در مورد موضوعات صحبت شده بین اردوغان و پوتین ، موضوعی بود که توسط احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده و نخست وزیر اسبق ترکیه مطرح شد. احمد داود اوغلو دیروز اعلام کرد: محتوای دیدار پوتین و اسد مهم بود. شواهد نشان می‌دهد که پوتین رئیس جمهور روسیه، می‌خواهد نظرات خود را بر اردوغان تحمیل کند. وادار کردن اردوغان به دیدار با بشار اسد و خروج نظامیان ترکیه از سوریه، از خواسته‌های مهم پوتین خواهد بود.
ژنرال خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه فقط یک روز قبل از دیدار اردوغان و پوتین ، از تداوم عملیات هوایی روسیه در ادلب و عفرین و حملات آنان به معارضین سوری اظهار نگرانی کرده و گفته بود که این اقدام روسیه در چهارچوب توافق سال 2018 نیست و به همکاری‌های نظامی طرفین، صدمه می‌زند.

بازهم با این اوضاع مشخص نیست که در ملاقات اردوغان و پوتین پشت درهای بسته، چنین چیزی مطرح شده است یا نه، اما واقعیت این مسئله این است که پوتین رئیس جمهور روسیه، بعد از ملاقات با همتای سوری خود بشار اسد، به‌طور ضمنی، حضور نظامیان ترکیه در سوریه را به‌عنوان یکی از منابع تنش و بحران در این کشور، به شمار آورد.
اکثر رسانه‌های نزدیک به حزب حاکم ترکیه (آکپارتی)، طبق معمول و بر اساس سنت رایج چند سال اخیر، به بیان پیش‌بینی‌های اغراق‌آمیزی در مورد دیدار امروز اردوغان و پوتین پرداختند. استفاده از تیترهایی مانند: چشم به راه نتایج دیدار عالی و تاریخی اردوغان و پوتین ، یا عنوان‌هایی مانند نگاه تمام جهانیان به دیدار اردوغان و پوتین است، اقدام عجیبی نیست ولی نکته جالب اینجاست که بعضی از رسانه‌ها، پا را فراتر نهاده ادعا کردند که قرار است یک سند مهم بین اردوغان و پوتین امضا شود.
در چنین شرایطی بود که دیمیتری پسکوف سیاستمدار روسیه‌ای، سخنگوی کاخ کرملین، آب پاکی را بر دست رسانه‌های آکپارتی ریخته اعلام کرد که بعد از دیدار اردوغان و پوتین ، هیچ سندی امضا نمی‌شود.
دیمیتری پسکوف در ادامه صحبت‌های خود افزود: آشکارا از مواضع ترکیه در مورد فروش سلاح به اوکراین اظهار نگرانی کرد اما در مورد دیدگاه‌های اردوغان درباره کریمه، اعلام کرد که دیدگاه‌های اردوغان در مورد کریمه، مسئله‌ای نیست که روسیه بخواهد با او در این مورد صحبت کند، اما ولادیمیر پوتین، شخصاً چندبار از اردوغان دعوت کرده است به کریمه برود و همه چیز را از نزدیک ببیند.

صحبت‌های معنی‌دار پوتین در دیدار با اردوغان

در این زمان کوتاهی از ملاقات اردوغان و پوتین ، به خبرنگاران اجازه حضور داده شد. در این بخش، رئیس جمهور هر دو کشور ترکیه و روسیه، اردوغان و پوتین درمورد اهداف دیدار خود، نکات کوتاهی بیان کردند. یکی از مهمترین اظهارات پوتین در مورد دیدار با اردوغان این بود که: جلسات ما همیشه بدون مشکل پیش نمی‌رود اما نهادهای مربوطه می‌توانند راهی برای سازش پیدا کنند.
پوتین رئیس جمهور روسیه در ادامه صحبت‌هایش گفت: سرمایه‌گذاری ترکیه در روسیه به مجموع به 1.5 میلیارد دلار رسیده است در حالی که سرمایه‌گذاری روسیه در ترکیه بالغ بر 6.5 میلیارد دلار است. تمام پروژه‌های بزرگ طبق برنامه‌ریزی ادامه می‌یابد.
ولادیمیر پوتین در صحبت‌های معنی‌دارش نشان داد که برخی از مسائل، در گفتگویش با اردوغان حل نشده مانده است، به این معنی که یا اردوغان در برابر پذیرش خواسته پوتین مقاومت کرده است و یا پوتین خواسته اردوغان را رد کرده است اما حواله دادن سازش و توافق به نهادهای زیردست همچون وزارت امور خارجه، وزارت دفاع و سرویس‌های اطلاعاتی امنیتی دو کشور ترکیه و روسیه، هم شامل بیان راهی برای چانه‌زنی و توافق است و هم می‌تواند چنین معنی دهد که رئیس جمهور روسیه پوتین، یک چهارچوب کلی تعیین کرده است که اگرچه در نگاه اول، برای اردوغان غیرقابل قبول است اما تیم‌های سیاسی امنیتی طرفین، می‌توانند با برخی ویرایش‌های جزئی، کار را نهایی کنند.

 

صحبت‌های پوتین در مورد روابط ترکیه و روسیه

رئیس جمهور روسیه پوتین در مورد روابط ترکیه و روسیه در حوزه‌های مرتبط با سوریه، آفریقا و قفقاز گفت: همکاری ما با ترکیه در سطح بین‌المللی بسیار موفق بوده است، منظور من، سوریه و تماس‌هایی است که برای هماهنگی مواضع خود در مورد لیبی ایجاد کرده‌ایم، همچنین باید بگویم همکاری ما در قره‌باغ، موردی بسیار مهم در دستیابی به آتش‌بس و دستیابی به صلح پایدار و قوی در آینده است. مرکز مشترک ترکیه و روسیه که در مرز ارمنستان و آذربایجان واقع شده است، فعالیت‌های خود را به‌طور فعال ادامه می‌دهد، این همکاری تضمین جدی برای تداوم ثبات و هماهنگی مواضع طرفین در مورد گام‌هایی است که باید در جهت تثبیت صلح برداشته شود.
پوتین در ادامه صحبت‌هایش، به اهمیت نقش اقتصاد در روابط طرفین اشاره کرده و گفت: بازار گاز طبیعی اروپا دوره ناپایداری را سپری می‌کند اما ترکیه پس از آغاز بهره‌برداری از خط لوله ترک استریم (TurkStream)احساس امنیت می‌کند.
حجم تجارت قابل‌توجه دوطرفه ما در 9ماهه اول امسال تقریباً 50 درصد افزایش یافته است. روسیه و ترکیه نه‌تنها خسارات ناشی از تأثیرات شیوع کرونا را جبران کردند، بلکه حجم تجارت خود را نیز افزایش دادند. کرونا ضربات جدی به صنعت گردشگری در سراسر جهان وارد کرده است، با این حال، امسال 2.5 میلیون گردشگر از روسیه به ترکیه رفته‌اند.

اختلافات بر سر ادلب همچنان باقی‌ست

بر اساس توافقات صورت‌گرفته، قرار نیست که جزئیات دیدار اردوغان و پوتین در مورد ادلب(یکی از شهرهای کشور روسیه)، رسانه‌ای شود اما شواهد نشان می‌دهد که دیدار اردوغان و پوتین نیز به اختلافات موجود پایان نداده است.
فئودور لوکیانوف مدیر مطالعات علمی باشگاه گفتگوی بین‌المللی والدا در این مورد گفته است: با توجه به اوضاع پرتنش در ادلب و تنازع آشکار منافع بین روسیه و ترکیه، نباید از دیدار اردوغان و پوتین انتظار حل کامل مسئله ادلب را داشت اما لازم است که هر دو طرف، راهی جدید برای دستیابی به توازن منافع بیابند، شاید باید شکل متفاوتی از مکانیسم نظارت و همکاری نظامی ایجاد شود اما من شک دارم که در زمان حاضر هر چیزی قابل حل باشد، این کاملاً مسئله‌ای غیرممکن است.

و اما در آخر این صحبت ها باید افزود که، علاوه بر مسائل مرتبط با سوریه و مخصوصاً ادلب، موضوعات مهم دیگری همچون تحولات افغانستان و تصمیمات مشترک مسکو آنکارا در قبال امارت طالبان، تمدید یا عدم تمدید قراردادهای گازی بین روسیه و ترکیه و چندین موضوع مهم دیگر مورد بحث قرار گرفته است و می‌توان چنین انتظار داشت که در جلسات آینده، بخشی از این موضوعات رسانه‌ای شود.
ولی در مورد پرونده سوریه باید گفت، دیدار اردوغان و پوتین ، آن گونه که تحلیلگران و رسانه‌های وابسته به آکپارتی انتظار داشتند، حاوی نتایجی روشن و قاطعانه برای گذر از تنش‌ها و اختلافات موجود نبود، به‌ویژه شواهد نشان می‌دهد که در ماجرای اختلاف نظر مسکو آنکارا در مورد تعیین تکلیف ادلب، اتفاق خاصی روی نداده است و ترکیه و روسیه در این مورد، نیاز به مذاکرات بیشتری دارند.
آندری کورتونوف رئیس کمیته روابط بین‌الملل روسیه در گفتگو با مطبوعات مسکو افزود که: در دیدار اردوغان و پوتین می‌توان درباره همکاری‌های نظامی و فنی ترکیه با اوکراین، به‌ویژه تحویل هواپیماهای بدون سرنشین قابل استفاده در منطقه دانباس بحث کرد.
کورتونوف با اشاره به صحبت‌های اردوغان در مورد کریمه قبل از سفر خود به روسیه گفت که اصرار بر تکرار این موضع ممکن است باعث ناراحتی و رنجش خاطر مقامات مسکو شود.
کورتونوف گفته است: روسیه نگران انجام مسئولیت‌های ترکیه در خصوص حذف گروه‌های رادیکال در ادلب است زیرا هنوز هم شبه‌نظامیان، قلمروی این مناطق را کنترل می‌کنند. کورتونوف تأکید کرد: نباید از این دیدار اردوغان و پوتین انتظار ایجاد یک تحول جدی را داشت.

محقق تقی زاده